Ο Πρόεδρος του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου κ. Γεώργιος Τσακίρης κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στο πολυσυνέδριο Capital + Vision στις 30 Σεπτεμβρίου 2012, τόνισε μεταξύ άλλων ότι “η συμμετοχή του κράτους πρέπει να είναι διττή δηλαδή αφ’ ενός να μην βάζει εμπόδια και αφ’ ετέρου να κανονίζει και να φροντίζει το πλαίσιο και το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα αναπτυχθεί ορθολογικά ο πολιτιστικός τουρισμός”
“…… Πρέπει να υπάρχουν εθνικές υπηρεσίες που ασχολούνται με την τεκμηρίωση, τη σύνταξη εντύπων και ηλεκτρονικών οδηγών μουσείων, αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών διαδρομών ή την οργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων.
Εάν το κράτος αδυνατεί να ανταποκριθεί με επάρκεια σε αυτό την ευθύνη , θα μπορούσε αυτή , με συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις , να εκχωρηθεί σε ιδιώτες επαγγελματίες.
Οι 3 βασικοί άξονες στους οποίους πρέπει να κινηθούμε στα πλαίσια της ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού είναι :
- Η καινοτομία
- Οι υψηλού επιπέδου υπηρεσίες
- και η αναβάθμιση της εικόνας της χώρας”
Παραθέτουμε την πληρή ομιλία του κ. Τσακίρη
Ο στόχος του συνεδρίου είναι να εξετάσουμε τρόπους με τους οποίους η επιχειρηματικότητα μπορεί να παντρευτεί με το όραμα μιας καλύτερης κοινωνίας.
Η Θεματολογία της ενότητας μας, προσπαθεί να διερευνήσει την σύνδεση Τουρισμού και πολιτισμού που αποτελεί, αφ εαυτού, έναν από τους κεντρικούς στόχους μας στα πλαίσια μια νέας στρατηγικής ανάπτυξης του Ελληνικού τουρισμού. Είναι μια συζήτηση όχι μόνο επίκαιρη, αλλά που έχει ήδη καθυστερήσει να γίνει.
Η χώρα μας έχει μπει πλέον σε μια νέα εποχή. Τα δύο τελευταία χρόνια είδαμε και νοιώσαμε να αλλάζουν όλα γύρω μας. Το τουριστικό μοντέλο της χώρας μας που μας συνόδεψε από τις αρχές τις δεκαετίας του 70 μοιάζει, τουλάχιστον προοπτικά, δείχνει να εξαντλείται, έχοντας πιάσει ταβάνι όσον αφορά τις επιδόσεις του. Εδώ και μια δεκαετία τα αμιγή τουριστικά έσοδα μας είναι καθηλωμένα στα ίδια επίπεδα των +- 10 δις ευρώ.
Μέσα στον τελευταίο χρόνο ο κλάδος μας αντιμετώπισε σημαντικές προκλήσεις. Το 2011 αποτέλεσε χρονιά-ορόσημο για τον ελληνικό τουρισμό, με ρεκόρ αφίξεων (16,5εκ) και εσόδων κατέδειξε με αδιάσειστο τρόπο πως ο τουρισμός μπορεί να στηρίξει την οικονομία, την απασχόληση και τελικά την ίδια την κοινωνία σε περιόδους που όλοι οι υπόλοιποι τομείς της οικονομίας υποχωρούν κάτω από το βάρος της κρίσης χρέους.
Ακόμη και φέτος με τα τόσα προβλήματα που η εικόνα της χώρας μας είναι περισσότερο τραυματισμένη από ποτέ, ο Ελληνικός τουρισμός έδειξε ανθεκτικότητα και συγκράτησε την πτώση του. Βέβαια αυτό είναι η μισή αλήθεια και πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε πως τα νούμερα που άντεξαν στην πίεση ήταν αυτά του εισερχόμενου τουρισμού, μέχρι πρότινος όμως ο εσωτερικός τουρισμός αποτελούσε το 40% του τουρισμού της χώρας και αυτός έχει καταρρεύσει παρασύροντας μαζί του τα αστικά κέντρα και τις περιοχές της χώρας μας που βασίζονταν περισσότερο σε αυτόν. Είναι λάθος να αγνοούμε αυτή την παράμετρο εστιάζοντας μόνο στον εξωτερικό τουρισμό όταν η Αθήνα και οι ηπειρωτικοί προορισμοί είδαν μια τρομακτική μείωση στα έσοδα τους.
Αυτή η μείωση όμως δεν αποτελεί μονάχα συνέχεια της οικονομικής στενότητας που διακατέχει την ελληνική κοινωνία. Η Ελλάδα καλείται πλέον να ανταγωνιστεί με νέους τουριστικούς προορισμούς, όπως οι χώρες της Βορείου Αφρικής και η Τουρκία, οι οποίες προσφέρουν παρόμοια οφέλη – τις παραλίες, τις θάλασσες, και το κλήμα της Μεσογείου – με πολύ χαμηλότερες τιμές αλλά και νέες υποδομές. Πέρσι στο ίδιο συνέδριο σημείωσα την δυσαρέσκεια που εκφράζουν συστηματικά οι επισκέπτες της χώρας μας για την ποιότητα των υποδομών, και κυρίως των δημόσιων χώρων. Η εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό και η φήμη της ως προορισμός εντείνει ακόμα περισσότερο το πρόβλημα, με τις εικόνες βίας και εγκληματικότητας να επισκιάζουν πολλές φορές τις όποιες προσπάθειες ανάδειξης της χώρας ως τουριστικού προορισμού.
Το τουριστικό μας μοντέλο, εάν επιχειρούσαμε να το χαρακτηρίσουμε, θα λέγαμε ότι είναι sui generis, αυτοδημιούργητο και ολίγον αυτοφυές. Ξεκίνησε από τον λεγόμενο περιηγητικό τουρισμό και στην συνέχεια, ακούσια, εξελίχθηκε στο σημερινό τουριστικό μοντέλο μας. Ένα μοντέλο, που παρόλα αυτά, εισφέρει στην χώρα το 18% του ΑΕΠ και συγχρόνως απασχολεί, άμεσα και έμμεσα, 750.000 εργαζόμενους όντας αναμφισβήτητα ο μεγαλύτερος εργοδότης της χώρας. Ας προσπαθήσουμε εδώ να αναλογιστούμε τα επίπεδα των επιδόσεων του τουριστικού τομέα σήμερα, εάν είχε αναπτυχθεί ορθολογικά και εάν είχε εκμεταλλευθεί στρατηγικά, το σύνολο των τουριστικών δυνατοτήτων που διαθέτει η χώρα μας.
Και αναφέρομαι βεβαίως, πρωτίστως, στην εκμετάλλευση του πολιτισμού ως τουριστικής δραστηριότητας.
Είναι ιδιαίτερα κρίσιμο και σημαντικό να κατανοήσουμε όλοι μας, ότι ένας διεθνοποιημένος κλάδος όπως ο Τουρισμός διασφαλίζει την ελκυστικότητα του προϊόντος του μέσα, αφενός από την ευκολία προσαρμογής του στις διεθνείς τουριστικές τάσεις και αφετέρου από την τιμολογιακή ανταποδοτικότητα με βάση την τουριστική πληρότητα του ίδιου του προϊόντος . Εφόσον «πλήττεται» οποιαδήποτε από τις δύο αυτές παραμέτρους, οδηγούμαστε σε υστέρηση της ζήτησης και κατά συνέπεια σε χαμηλότερες οικονομικές αποδόσεις , οι οποίες με την σειρά τους θα οδηγήσουν σε χαμηλότερες δημοσιονομικές επιδόσεις και σε χαμηλότερα επίπεδα απασχόλησης.
Στόχευση μας στα πλαίσια μιας νέας τουριστικής στρατηγικής μας πρέπει να είναι :
Πρώτον η διαμόρφωση ενός τουριστικού πακέτου για ολόκληρο τον χρόνο, σε αντίθεση με την τωρινή πρακτική που κινείται με μια υπερ-συγκέντρωση της τουριστικής κίνησης στους τρεις μήνες του καλοκαιριού. Το μεσογειακό κλίμα και η τοποθεσία της χώρας μας το επιτρέπουν, εφόσον αναπτυχθούν και ενισχυθούν, παράλληλα, νέες μορφές τουρισμού όπως ο συνεδριακός τουρισμός, ο ιατρικός, ο τουρισμός τρίτης ηλικίας, ο θρησκευτικός, οι κρουαζιέρες, το yachting κα.
Δεύτερον : η αναβάθμιση της τουριστικής μας πρότασης με τον εμπλουτισμό του βασικού τουριστικού μας προϊόντος αυτό του «ήλιος και θάλασσα» πρωτίστως με τον πολιτισμό και δευτερευόντως με τον τρόπο ζωής μας, το lifestyle και εμπειρίες.
Λέμε δε πρωτίστως την ανάπτυξη του πολιτισμικού τουρισμού καθόσον η χώρα μας πολιτισμικά έχει ίσως το σημαντικότερο συγκριτικό πλεονέκτημα της σε σχέση με τον ανταγωνισμό.
Δυστυχώς όμως καίτοι όλοι αναγνωρίζουμε ότι αποτελεί ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα φαίνεται να υπάρχει ένα άλλο αντίρροπο ενδημικό μειονέκτημα το οποίο εμποδίζει την αξιοποίηση του. Διότι ο πολιτισμός είναι άλλο ένα σημαντικό πεδίο το οποίο στην χώρα μας δεν μπορεί να λειτουργήσει ερήμην του κράτους.
Και η συμμετοχή του κράτους πρέπει να είναι διττή δηλαδή αφ’ ενός να μην βάζει εμπόδια και αφ’ ετέρου να κανονίζει και να φροντίζει το πλαίσιο και το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα αναπτυχθεί ορθολογικά ο πολιτιστικός τουρισμός.
Το Πολιτιστικό μοντέλο του κεντρικού σχεδιασμού και ανάπτυξης, αποδεικνύεται καθημερινά αναποτελεσματικό και παρωχημένο. Εφεξής η προσπάθεια της πολιτείας θα πρέπει να επικεντρωθεί στην διαμόρφωση ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης του πολιτισμού συνδυασμένο με τον τουρισμό , στοχεύοντας στην εκμετάλλευση της τουριστικής επιχειρηματικότητας και βασιζόμενη στα σημαντικά άμεσα έσοδα που μπορεί να εισφέρει και που στο τέλος της ημέρας θα τροφοδοτήσουν την προσπάθεια διατήρησης και ανάδειξης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Η πολιτιστική ταυτότητα ενός προορισμού δεν προάγει μόνο τον πολιτιστικό τουρισμό. Είναι κάτι ευρύτερο και πολύ σημαντικό. Αποτελεί το βασικό εργαλείο διαφοροποίησης των προορισμών μέσα στο σύγχρονο περιβάλλον ενός συνεχώς εντεινόμενου ανταγωνισμού. Σε μεγάλο βαθμό διαμορφώνει την εικόνα του τουριστικού προορισμού.
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η ιστορική συνέχεια, η παράδοση και οι πολιτιστικές ιδιαιτερότητες στον τομέα της αρχιτεκτονικής, της κουζίνας και της πολιτιστικής δημιουργίας βοηθούν σημαντικά στην ανάδειξη της διακριτής ταυτότητας ενός προορισμού
Τα μνημεία και οι πολιτιστικοί θεσμοί πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης φροντίδας από την πολιτεία που τα διαχειρίζεται για να καταστούν πόλοι έλξης τουριστικών ροών. Θα πρέπει κατά την επίσκεψή τους να αναπαράγεται με τρόπο ποιοτικό και παραστατικό μια ενδιαφέρουσα ιστορία που θα εντυπώνεται στη μνήμη του τουρίστα αφού προηγουμένως του έχει δημιουργήσει ευχάριστα συναισθήματα.
Για να βιώσει συνειρμικά ο επισκέπτης μια αληθοφανή εξιστόρηση του παρελθόντος, χρειάζεται σχεδόν πάντοτε τη βοήθεια κάποιας μορφής καθοδηγούμενης ξενάγησης. Επομένως θα πρέπει να υπάρχουν εθνικές υπηρεσίες που ασχολούνται με την τεκμηρίωση, τη σύνταξη εντύπων και ηλεκτρονικών οδηγών μουσείων, αρχαιολογικών χώρων και ιστορικών διαδρομών ή την οργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων.
Εάν το κράτος αδυνατεί να ανταποκριθεί με επάρκεια σε αυτό την ευθύνη , θα μπορούσε αυτή , με συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις , να εκχωρηθεί σε ιδιώτες επαγγελματίες.
Οι 3 βασικοί άξονες στους οποίους πρέπει να κινηθούμε στα πλαίσια της ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού είναι :
- Η καινοτομία
- Οι υψηλού επιπέδου υπηρεσίες
- και η αναβάθμιση της εικόνας της χώρας
Η στρατηγική μας για την ανάδειξη του πολιτιστικού προϊόντος μας πρέπει να στοχεύσει ώστε :
- Η σχεδίαση της περιβάλλουσας υποδομής και ο τρόπος εξιστόρησης του μύθου να ταιριάζει με τη σύγχρονη αντίληψη περί αισθητικής. Να προσφέρει δηλαδή στοιχεία διαδραστικότητας και συμμετοχής του επισκέπτη.
- Ο μύθος που εξιστορεί να γίνεται ευκολότερα αντιληπτός από τα μέσο τουρίστα. Οι υπεύθυνοι πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι δεν είναι όλοι οι επισκέπτες αρχαιολόγοι ή ιστορικοί. Επίσης δεν απευθύνεται αποκλειστικά σε αρχαιολάτρες και ελληνολάτρες, αλλά σε τουρίστες διαφορετικών εθνικοτήτων. Ίσως θα πρέπει να σκεφτούμε ότι οι μουσειολογικές μελέτες και η ανάδειξη των αρχαιολογικών χωρών θα πρέπει να ανατίθενται σε διεθνή αρχιτεκτονικά γραφεί αντί να γίνονται με αυτεπιστασία από Έλληνες αρχαιολόγους
- Όσοι ασχολούνται με την ανάδειξη ή έχουν την εποπτεία λειτουργίας των πολιτιστικών αξιοθέατων οφείλουν να γνωρίζουν ότι οι τουρίστες είναι άνθρωποι με βιολογικές ανάγκες. Μπορεί τα περισσότερα κάστρα και οι μοναστικές κοινότητες να κατασκευάστηκαν σε δυσπρόσιτα μέρη για λόγους ασφαλείας, αλλά τώρα πρέπει να καταστούν προσβάσιμα σε όλους και ιδιαίτερα σε άτομα τρίτης ηλικίας και ΑΜΕΑ που είναι οι συχνότεροι επισκέπτες των αξιοθέατων αυτού του τύπου. Επίσης πρέπει να υπάρχουν υποδομές ατομικής υγιεινής, καλαίσθητα κυλικεία και καταστήματα πώλησης αναμνηστικών τα οποία άλλωστε συνεισφέρουν παγκοσμίως στα μουσεία τα περισσότερα έσοδα.
- Να δίνεται πολύ μεγάλη έμφαση στη συντήρηση και την καθαριότητα. Ο χώρος πρέπει να αποπνέει δέος και σεβασμό. Μόνο έτσι μπορεί να εξασφαλιστεί ο αναγκαίος σεβασμός που θα πρέπει να επιδείξουν οι επισκέπτες για να ελαχιστοποιηθούν οι φθορές στα μνημεία
- Ο πληθωρισμός μνημείων στην ίδια περιοχή λειτουργεί αρνητικά. Είναι πρακτικά αδύνατο να επισκεφθούν οι τουρίστες δεκάδες αξιοθέατα κατά την ολιγοήμερη παραμονή τους σε έναν προορισμό. Είναι προτιμότερο να διατίθενται οι σπάνιοι οικονομικοί πόροι για την πληρέστερη αξιοποίηση ορισμένων από αυτά.
- Ο χρόνος λειτουργίας των επισκέψιμων μνημείων δεν μπορεί να ταυτίζεται με το δημοσιοϋπαλληλικό ωράριο. Θα πρέπει να ικανοποιεί τις επιθυμίες των τουριστών που βρίσκονται σε διακοπές. Δεν θα ξυπνήσουν από τις 7 η ώρα για να επισκεφθούν το μουσείο ενός νησιού. Ούτε θα πρέπει να αναγκαστούν να θυσιάσουν το μπάνιο για να πραγματοποιήσουν την επίσκεψη. Το μουσείο θα πρέπει να λειτουργεί τις απογευματινές ώρες που επιθυμούν να κάνουν τη βόλτα τους.
- Απαιτείται έξυπνη τιμολογιακή πολιτική. Θα πρέπει να υπάρξουν εκπτώσεις στην περίπτωση έκδοσης ομαδικών εισιτηρίων. Να επεκταθεί η έκδοση εισιτηρίων πολλαπλής χρήσης που επιτρέπουν την επίσκεψη σε ομάδες πολιτιστικών αξιοθέατων της ίδιας περιοχής. Θα πρέπει να εξασφαλιστεί δυνατότητα προκράτησης και αγοράς εισιτηρίων μέσω διαδικτύου.
Θέλω να αναφερθώ συνοπτικά στα οφέλη που μπορεί προσδώσει η ανάπτυξη του πολιτιστικού στην χώρα μας:
- Ο πολιτιστικός τουρισμός συμβάλλει στην οικονομική και περιφερειακή ανάπτυξη. Ο WTO εκτιμά ότι ο πολιτιστικός τουρισμός αναπτύσσεται με ρυθμό 15% το χρόνο κυρίως εξαιτίας της γήρανσης του πληθυσμού και του γενικότερου ενδιαφέροντος που επιδεικνύουν οι ηλικιωμένοι για επίσκεψη πολιτιστικών αξιοθέατων.
- Το δημογραφικό προφίλ του τουρίστα που συμμετέχει σε πολιτιστικά ταξίδια χαρακτηρίζεται από υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ικανοποιητικό εισόδημα και μέση ή μεγάλη ηλικία. Τα χαρακτηριστικά αυτά παραπέμπουν σε τουρίστες με υψηλή κατά κεφαλή δαπάνη.
- Δημιουργεί συνθήκες αυτοτροφοδοτούμενης ανάπτυξης της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας.
- Η ελκυστικότητα των περισσότερων πολιτιστικών αξιοθέατων δεν συναρτάται άμεσα με τις καιρικές συνθήκες. Ένα χιονοδρομικό κέντρο μπορεί να λειτουργεί μόνο όταν έχει χιόνι. Η παραλία είναι ελκυστική όταν έχει ζέστη και ήλιο. Όμως η επίσκεψη σε ένα μουσείο ή η παρακολούθηση μιας θεατρικής παράσταση είναι εξίσου επιθυμητή όλες τις εποχές του χρόνου. Γι’ αυτό ο πολιτιστικός τουρισμός μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στην άμβλυνση της εποχικότητας.
- Η χώρα μας έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στο συγκεκριμένο τομέα. Χαρακτηρίζεται παράδεισος των αρχαιολατρών και των φιλότεχνων.
- Η ανάδειξη των πολιτιστικών αξιοθέατων εμπλουτίζει το τουριστικό προϊόν όλων των προορισμών. Παρέχει δηλαδή προστιθέμενη αξία σε όλα τα άλλα είδη τουριστικής δραστηριότητας. Ο WTO εκτιμά ότι το 37% όλων των διασυνοριακών ταξιδιών στον κόσμο έχει ως πρωταρχικό ή δευτερεύοντα σκοπό την επίσκεψη κάποιου πολιτιστικού αξιοθέατου.
- Ο ελληνικός πολιτισμός ασκεί ιδιαίτερη έλξη σε όλους τους λαούς του κόσμου. Οι Ευρωπαίοι θεωρούν τη χώρα μας κοιτίδα του πολιτισμού. Οι Αμερικανοί τη χώρα που γέννησε τη δημοκρατία, τη φιλοσοφία και όλες σχεδόν τις φιλελεύθερες ιδέες. Οι Βαλκάνιοι, οι Ρώσοι και οι άλλοι σλαβικοί λαοί αισθάνονται ομόθρησκοι και θεωρούν τον βυζαντινό πολιτισμό κοινή κληρονομιά. Οι Κινέζοι θεωρούν ότι είμαστε οι λαοί με την πιο μακραίωνη αδιάλειπτη ιστορία και οι Ιάπωνες, τιμής ένεκεν, δεν ζητούν visa για τους κατόχους ελληνικών διαβατηρίων.
Κυρίες και κύριοι, αναλογιζόμενος τα όσα συμβαίνουν στη χώρα μας στον ευρύτερο χώρο του πολιτισμού, κατέληξα ότι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις εν μέσω κρίσης είναι, αντί να κυνηγάς κατεστημένες καταστάσεις, να σχεδιάζεις και υιοθετείς ένα πλαίσιο ενεργειών και δράσης και ένα πλάνο για το πώς θα βγεις από την κρίση και βέβαια το ακολουθείς με συνέπεια. Προφανώς θα χρειαστούν προσαρμογές, ειδικά όταν μιλάμε για τόσο μεγάλα προβλήματα και δυσλειτουργίες όπως αυτά που προανέφερα.
Σε κάθε περίπτωση οφείλουμε να είμαστε προσηλωμένοι σε κάποια βασική στρατηγική αναζητώντας λύσεις πέρα από στερεότυπα και δογματισμούς, καθόσον ο πολιτισμός αποκτά αξία όταν αναδεικνύεται και όχι όταν κρύβεται. Εντάσσοντας δε την επιχειρηματικότητα στον πολιτισμό μπορούμε να εξασφαλίσουμε τους απαραίτητους πόρους για την περαιτέρω ανάδειξη του και συντήρηση του.
