9 & 10 Ιουλίου 2022
Ξενοδοχείο Sikyon Coast Hotel and Resort, Συκιά Κορινθίας
Συµπεράσµατα της 1ης συνάντησης εργασίας πολιτιστικών φορέων Ένα νέο, πρωτότυπο, πολυθεµατικό φεστιβάλ ξεκίνησε φέτος το καλοκαίρι στον ∆ήµο Ξυλοκάστρου – Ευρωστίνης. Το 1ο Φεστιβάλ Αριστοναύτες, που δανείζεται το όνοµά του από το οµώνυµο, ακµάζον λιµάνι της αρχαίας Πελλήνης, ολοκληρώθηκε µε επιτυχία και διεκδικεί τη θέση του στο χάρτη των περιφερειακών φεστιβάλ της χώρας. Οι τετραήµερες εκδηλώσεις περιλάµβαναν βιωµατικά εργαστήρια για όλες τις ηλικίες για την οικολογία και τη συνύπαρξη, συναυλίες, εκθέσεις, περφόρµανς, δράσεις δικτύωσης και προβολές ανιµέισον σε πρώτη προβολή για το ευρύ κοινό. Το Φεστιβάλ θα επαναλαµβάνεται σε ετήσια βάση και είναι µια πρωτοβουλία του ∆ήµου Ξυλοκάστρου – Ευρωστίνης, σε συνεργασία µε το Ν.Π.∆.∆. Ηλίας Κατσούλης και τη δηµιουργική οµάδα του ANIMASYROS ∆ιεθνούς Φεστιβάλ Κινουµένων Σχεδίων.
Το ARISTONAUTES FESTIVALS LAB πραγµατοποιήθηκε στις 9 και 10 Ιουλίου 2022 στο ξενοδοχείο Sikyon Coast Hotel And Resort, στη Συκιά Κορινθίας, και αποτέλεσε µία από τις κορυφαίες εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Αριστοναύτες 2022. Οι συζητήσεις στα στρογγυλά τραπέζια κινήθηκαν γύρω από δύο θεµατικούς άξονες: (α) τους µετασχηµατισµούς που έχουν προκύψει στον τοµέα του πολιτισµού στην µετά Covid-19 εποχή και (β) τις συνέργειες µεταξύ των πολιτιστικών φορέων.
Στη συνάντηση εργασίας φορέων από φεστιβάλ και πολιτιστικούς οργανισµούς από όλη τη χώρα, συµµετείχαν οι Θανάσης Αποστολόπουλος, Υποδιευθυντής της Καλλιτεχνικής ∆ιεύθυνσης του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, Λευτέρης Γιοβανίδης, Καλλιτεχνικός ∆ιευθυντής του ∆ηµοτικού Θεάτρου Πειραιά, Μιχαήλ Μαρµαρινός, Γενικός Καλλιτεχνικός ∆ιευθυντής της 2023 EΛΕVΣΙΣ – Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, Γιώργος Γκουρβέλος, ∆ιευθυντής του Ziria Festival, Αλέξης Καρἀσκάκης – Νάστος, Καλλιτεχνικός ∆ιευθυντής Samos Young Artists Festival, Παντελής Παντελόγλου, Αναπληρωτής Καλλιτεχνικός ∆ιευθυντής του ∆ιεθνούς Φεστιβάλ Κινηµατογράφου για Παιδιά και Νέους της Ολυµπίας, Λουκάς Κατσίκας, Καλλιτεχνικός ∆ιευθυντής του ∆ιεθνούς Φεστιβάλ Κινηµατογράφου της Αθήνας «Νύχτες Πρεµιέρας», Μαρία Ανεστοπούλου, ∆ιευθύντρια του ANIMASYROS ∆ιεθνούς Φεστιβάλ Κινουµένων Σχεδίων, Έλλη Ρουµπέν, Υπεύθυνη Παραγωγής του Loutraki Festival, Ελένη Καβούκη, Συντονίστρια του φεστιβάλ Electric Nights, Βασίλης Ψαρράς, Καλλιτεχνικός ∆ιευθυντής του φεστιβάλ Primarolia και Μάκης Φάρος, Συντονιστής του φεστιβάλ Festivart.
Συµπεράσµατα 1ης ηµέρας
Ο πολιτισµός στη µετά Covid-19 εποχή
Κατά την πρώτη ηµέρα, οι συµµετέχοντες στο Lab, συζήτησαν για τις αλλαγές που επέφερε στο πολιτιστικό τοπίο η πανδηµία της Covid-19, παραθέτοντας τη δική τους εµπειρία από τα προηγούµενα δύο χρόνια. Όπως είναι αναµενόµενο, κανένας φορέας δεν έµεινε ανεπηρέαστος από τη νέα κατάσταση.
Η ανατροπή του αρχικού σχεδιασµού δράσεων ήταν µία πραγµατικότητα που χρειάστηκε να αντιµετωπίσουν όλοι οι φορείς. Άµεσες επιπτώσεις στη δραστηριότητά τους, µε ξαφνικές µαταιώσεις και κλείσιμο των χώρων τους, αντιµετώπισαν οι φορείς που παρουσιάζουν παραστάσεις θεάτρου, χορού και µουσικής στη βάση ετήσιου καλλιτεχνικού προγράµµατος. Το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και το ∆ηµοτικό Θέατρο Πειραιά, ακύρωσαν τις προγραµµατισµένες εκδηλώσεις τους, καθώς οι συναθροίσεις απαγορεύτηκαν και οι αίθουσες έκλεισαν, το Μάρτιο του 2020. Αντιµετωπίζοντας τις ίδιες απαγορεύσεις, το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς οι Νύχτες Πρεµιέρας κατάφεραν να µεταφέρουν τις προβολές τους σε θερινούς κινηµατογράφους, αποφεύγοντας έτσι την ακύρωση του φεστιβάλ. Η Ελευσίνα, όπως όλες οι πόλεις που χρίστηκαν ευρωπἀκές πολιτιστικές πρωτεύουσες για το 2021, µετέφερε όλες τις εκδηλώσεις της για το 2023 µε κεντρική απόφαση της ΕΕ. Η απαγόρευση των διεθνών μετακινήσεων και τα αυστηρά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας οδήγησαν κάποια ετήσια φεστιβάλ στην ακύρωση του προγράμματός τους για το 2020, όπως το Samos Young Artists Festival, ενώ το Ziria Festival μετέφερε για την επόμενη χρονιά την προγραμματισμένη παράσταση των Ιχνευτών από το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου στη Ζήρεια, που αποτελούσε και πρόταση του φορέα επί σειρά ετών. Άλλοι φορείς διαμόρφωσαν τη φύση των εκδηλώσεών τους και είτε μετέφεραν τη δράση τους διαδικτυακά, όπως το Electric Nights Festival και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, είτε πραγματοποιήθηκαν με περιορισμούς, όπως το Primarolia Festival και το Loutraki Festival, είτε σε υβριδική μορφή, όπως το Animasyros Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων, που ανέπτυξε ήδη από την πρώτη χρονιά ψηφιακή πλατφόρμα προβολών και πραγματοποίησε προβολές σε ανοικτούς χώρους με τήρηση των υγειονομικών μέτρων.
Στις νέες συνθήκες αναδύθηκε πολύ γρήγορα η ανάγκη για δηµιουργία ψηφιακού περιεχοµένου, η οποία ήρθε για να µείνει ως απαραίτητη. Η επιγραµµική αναµετάδοση (online steaming) – ζωντανά ή µαγνητοσκοπηµένα – παραστάσεων, συναυλιών και η εικονική καταγραφή εκθέσεων, ήταν µία κοινή πρακτική που αξιοποίησαν οι πολιτιστικοί οργανισµοί, προκειµένου να διατηρήσουν την επαφή µε το κοινό τους, υπό τις κατευθύνσεις και µε τη χρηµατοδότηση της Πολιτείας. Παράλληλα, αποτέλεσε µία άµεση λύση, ώστε να αποφευχθεί η πλήρης ακύρωση των εκδηλώσεων, αλλά και να µπορέσουν να συµµετάσχουν διαδικτυακά οι διεθνείς προσκεκληµένοι στις φεστιβαλικές διοργανώσεις. Ωστόσο δεν ήταν εύκολο για τους πολιτιστικούς φορείς να βρεθούν σε «ψηφιακή ετοιµότητα», ώστε να παραγάγουν περιεχόµενο µε τις σωστές προδιαγραφές. Το υπάρχον αρχειακό υλικό σε πολλές περιπτώσεις αποδείχθηκε τεχνικά ανεπαρκές, ενώ η υπερπροσφορά µαγνητοσκοπηµένου υλικού από τα αρχεία έθεσε έντονο το ερώτηµα για τη σχέση ποσότητας και ποιότητας. Ψηφιοποιήθηκε πλήθος έργων, προκειµένου αυτά να προσφερθούν διαδικτυακά, ενώ παράλληλα νέα έργα δηµιουργήθηκαν αποκλειστικά και µόνο για να ψηφιακή µετάδοση. Καθώς η αναµέτρηση µε την πανδηµία συνεχίζεται, ο εφοδιασµός µε τον απαραίτητο τεχνικό εξοπλισµό είναι µία νέα ανάγκη που προκύπτει για τους δρώντες στον πολιτιστικό τοµέα.
Η µεγάλη αλλαγή συντελέστηκε στα µέσα επικοινωνίας µε το κοινό, καθώς η φυσική εµπειρία θέασης δεν είναι πια δεδοµένη. Ο τρόπος θέασης και συµµετοχής ενός θεατή στο καλλιτεχνικό δρώµενο ήταν ένας από τους βασικούς µετασχηµατισµούς που προέκυψαν µε την πανδηµία της Covid-19. Από συλλογική εµπειρία, η θέαση ταυτίστηκε µε την εσωστρέφεια, µε µία ατοµική συνήθεια στον αντίποδα τις ιεροτελεστίας της συνύπαρξης που χαρακτηρίζει τα καλλιτεχνικά θεάµατα. Ωστόσο, οι φορείς παρατηρούν πως η προσέλευση του κοινού στα ζωντανά θεάµατα το φετινό καλοκαίρι που δεν υφίστανται περιορισµοί είναι υψηλή και το κοινό επιστρέφει µε ευχαρίστηση στη συνθήκη της ζωντανής παρακολούθησης. Μεγαλύτερη είναι η ανησυχία στον τομέα του κινηματογράφου, όπου αν και οι φορείς είχαν κατά τεκμήριο υψηλού επιπέδου περιεχόμενο για τα ψηφιακά τους κανάλια, η αυξανόμενη «κουλτούρα του καναπέ», σε συνδυασμό με την ευκολία στο (παράνομο) downloading, απειλεί τη βιωσιμότητα του κλάδου.
Κατά τη διάρκεια της πανδηµίας, για τους φορείς και τους καλλιτέχνες, ο καλλιτεχνικός στόχος έµεινε µεν ο ίδιος, η δε ανάγκη για δηµιουργία δεν έπαψε. Με γνώµονα τη συνέχιση της καλλιτεχνικής παραγωγής, επήλθαν αλλαγές στον τρόπο εργασίας των ίδιων των καλλιτεχνών, που κλήθηκαν να δουλέψουν πάνω σε αυτή τη νέα σχέση του κοινού µε το έργο τέχνης. Η νέα πραγµατικότητα εγείρει ζητήµατα πνευµατικών δικαιωµάτων και αµοιβών, τα οποία βρήκαν την Πολιτεία και τους ιδιώτες ανέτοιµους να τα διαχειριστούν. Έτσι, νέες µορφές δηµιουργικότητας αναδύθηκαν και έδωσαν αποτελέσµατα σε πολλές περιπτώσεις, ενώ παράλληλα, οι περισσότεροι φορείς παρατήρησαν µε ενδιαφέρον την ανάδειξη της εκπαίδευσης ως αναγκαίου συστατικού της δράσης τους. Εκπαιδευτικά προγράµµατα προσφέρθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδηµίας και πλέον αποτελούν µέρος του καλλιτεχνικού προγράµµατος πολιτιστικών οργανισµών και φεστιβάλ, µε µεγάλη συµµετοχή από το κοινό.
Συµπεράσµατα 2ης ηµέρας
Συνέργειες και πολιτιστικά δίκτυα
Οι πολιτιστικές συµπράξεις αποτέλεσαν γόνιµη πρακτική για τους πολιτιστικούς φορείς, κατά τη διάρκεια της πανδηµίας. Λειτούργησαν ευεργετικά, καθώς βοήθησαν να ξεπεραστούν πολλαπλά εµπόδια στην οργάνωση, στην επικοινωνία και στη δηµιουργική παραγωγή των δράσεων. Αν και πολλοί φορείς όπως το ∆ηµοτικό Θέατρο Πειραιά, οι Νύχτες Πρεµιέρας, η 2023 ΕΛΕVΣΙΣ, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το ANIMASYROS είχαν ήδη ανεπτυγµένες συνεργασίες, η αύξηση των συνεργειών κρίθηκε απαραίτητη κατά την περίοδο της πανδηµίας. Οι συνέργειες είχαν ως άµεσα αποτέλεσµα για πολλούς φορείς την ένταξη νέων δράσεων στο πρόγραµµά τους. Πρώτος βασικός άξονας των νέων αυτών δράσεων είναι η ψηφιοποίηση, που όπως συζητήθηκε την πρώτη ηµέρα προέκυψε ως ανάγκη κατά την πανδηµία και ως πρακτική που ήρθε για να µείνει. ∆εύτερος άξονας που οι φορείς παρατήρησαν ότι αναδύεται ως πρόσφατη ανάγκη, είναι η ανάπτυξη εκπαιδευτικών δράσεων και προγραµµάτων, καθώς απαντά στην ανάγκη του κοινού να επικοινωνήσει καλύτερα µε το πολιτιστικό προϊόν και να αποκτήσει εφόδια για να δηµιουργήσει το ίδιο. Ταυτόχρονα, τα εκπαιδευτικά προγράµµατα αποτελούν κλειδί για την ανάπτυξη του κοινού (audience development) στον τοµέα του πολιτισµού.
Η πλειονότητα των πολιτιστικών φορέων είχε θετική εµπειρία από τις συνέργειες, ωστόσο αναφέρθηκαν και οι περιπτώσεις που η δυσπιστία και η περιχαράκωση στις ίδιες δυνάµεις δεν επέτρεψαν σε κάποιες πρωτοβουλίες να τελεσφορήσουν. Οι συµµετέχοντες κατέληξαν στο ότι οι συνεργασίες είχαν τα παρακάτω οφέλη για τη δράση τους:
Ανθρώπινοι και οικονοµικοί πόροι
Οι συνέργειες γίνονται αντιληπτές ως ένωση δυνάµεων, από την οποία οι φορείς µπορούν να επωφεληθούν, συνεισφέροντας από κοινού σε ανθρώπινο δυναµικό και σε οικονοµικό κεφάλαιο, µε το τελικό αποτέλεσµα να έχει θετικό πρόσηµο για όλους. Σε ό,τι αφορά την οικονοµική πλευρά, κατά εποχή της πανδηµίας, η συνεισφορά της Πολιτείας και τα προγράµµατα που δηµιουργήθηκαν για την ενίσχυση των εργαζοµένων στον πολιτισµό πρόσφεραν στήριξη, σε συνδυασµό πάντα µε την ιδιωτική πρωτοβουλία, η οποία εκτός από την οικονοµική συνεισφορά της, προσέφερε συχνά τα µέσα για τη διευκόλυνση των παραγωγών, για παράδειγµα µεταφορικά, φιλοξενίες, προσφορές σε είδη απαραίτητα στη διοργάνωση. Πολλοί συµµετέχοντες ανάφεραν την σύµπραξη του δηµόσιου και του ιδιωτικού τοµέα στον πολιτισµό ως απαραίτητο για την ανάπτυξη δράσεων. Οι συνέργειες σε αυτό το επίπεδο µπορούν να χωριστούν σε τοπικές, θεµατικές και θεσµικές, καθεµία µε τη δική της προσφορά στη διεξαγωγή του καλλιτεχνικού γεγονότος.
Ορατότητα – εξωστρέφεια – προσέγγιση κοινού
Πολλοί φορείς ανέφεραν πως ένα από τα αµεσότερα αποτελέσµατα των συνεργειών που ανέπτυξαν κατά τη διάρκεια ή µε αφορµή την πανδηµία, ήταν η προσέγγιση ενός µεγαλύτερου κοινού, η ορατότητα σε χώρους που µέχρι τότε παρέµεναν σε απόσταση. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα το φεστιβάλ Electic Nights, που µε τις συνέργειές του έγινε γνωστό σε κοινό ευρύτερο της ηλεκτρονικής µουσικής και το ANIMASYROS που ανέπτυξε νέο κοινό ανάµεσα στους φοιτητές των κινουµένων σχεδίων και ξεκίνησε τη λειτουργία residencies στη Γαλλία. Για αρκετούς συµµετέχοντες, όπως οι Νύχτες Πρεµιέρας, η ανάπτυξη συνεργασιών αποτελούσε στόχο και εκτός πανδηµίας, καθώς στόχος ήταν η διεθνοποίηση του φεστιβάλ.
Ανταλλαγή ιδεών και εξαγωγή τεχνογνωσίας
Άµεσο είναι το όφελος των φορέων από τις συνέργειες, στο επίπεδο της ανταλλαγής τεχνογνωσίας και ιδεών. Φορείς που δραστηριοποιούνται σε όµοια καλλιτεχνικά πεδία ανταλλάσσουν καλές πρακτικές, προωθώντας την ανάπτυξη του κλάδου τους εν γένει. Πολλά είναι τα χαρακτηριστικά παραδείγµατα που αναφέρθηκαν, πολλά µε έµφαση στις εκπαιδευτικές δράσεις, που αναδείχθηκαν ως τρέχουσα τάση και ανάγκη στον πολιτιστικό τοµέα.
Όφελος για τις τοπικές κοινωνίες
Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα περιφερειακά φεστιβάλ, η ανάπτυξη και η συνέχισή τους συνδέεται µε την προσφορά στην τοπική κοινωνία, αφενός σε επίπεδο καλλιτεχνικού γεγονότος, αφετέρου σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισµού. Η διακριτή ταυτότητα των περιφερειακών φεστιβάλ, η προσήλωσή τους σε ένα καλλιτεχνικό περιεχόµενο µε σαφή προσανατολισµό προσελκύει ένα στοχευµένο κοινό στον τόπο διεξαγωγής τους. Η τοπική οικονοµία ωφελείται από την αύξηση της τουριστικής κίνησης, αλλά και από την ανάπτυξη του εκάστοτε πολιτιστικού πυρήνα.
