Ομιλία του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην εκδήλωση στο Ζάππειο για την 40ή επέτειο από την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ
Κυρία Πρόεδρε της Δημοκρατίας,
Κύριε Πρωθυπουργέ,
Κύριε Πρόεδρε του Κοινοβουλίου,
Κύριε Πρόεδρε του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου,
Αξιότιμες αρχές,
Κυρίες και κύριοι,
Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής που βρίσκομαι μαζί σας στον εορτασμό αυτής της ιστορικής επετείου για την Ευρώπη και την Ελλάδα.
Πριν από σαράντα χρόνια, η χώρα σας εντάχθηκε στην ευρωπαϊκή οικογένεια έχοντας βιώσει την τραγωδία μιας στρατιωτικής δικτατορίας, τις δυσκολίες της μετάβασης στο δημοκρατικό πολίτευμα και τα προβλήματα μιας εύθραυστης οικονομίας.
Την 1η Ιανουαρίου 1981, οι Ευρωπαϊκές Κοινότητες εγκαινίασαν μια νέα εποχή στην ιστορία της ηπείρου, υποδεχόμενες στους κόλπους τους το ιστορικό λίκνο της δημοκρατίας, την Ελλάδα. Όπως γνωρίζουμε, η συγκεκριμένη δεύτερη διεύρυνση άλλαξε τον ίδιο τον χαρακτήρα της Ευρώπης.
Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν ρήτρες δημοκρατίας στη Συνθήκη ΕΚ ούτε κριτήρια της Κοπεγχάγης για τις υποψήφιες χώρες. Φυσικά, εξυπακουόταν ότι στην ΕΟΚ μπορούσαν να γίνουν δεκτές μόνο συνταγματικές δημοκρατίες. Ωστόσο, η Ελλάδα ήταν η πρώτη νεαρή μεταδικτατορική δημοκρατία που εντάχθηκε στην ευρωπαϊκή οικογένεια και, ως εκ τούτου, αποτέλεσε σημείο καμπής για τη νέα πορεία της Ένωσης, θέτοντας τη δημοκρατική διάσταση στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Η προσχώρηση αυτή ασφαλώς προετοίμασε το έδαφος για τον γεωπολιτικό, δημοκρατικό και σταθεροποιητικό προσανατολισμό της Ένωσης, ο οποίος εδραιώθηκε με τις διευρύνσεις του 2004 και του 2007.
Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έπαιξε τότε βασικό ρόλο ως προσεκτικός παρατηρητής της διαδικασίας εκδημοκρατισμού της Ελλάδας και της ένταξής της, μέσω ενός ευρέος φάσματος κοινοβουλευτικών δραστηριοτήτων.
Ποιος μπορεί να αγνοήσει τη σημαντικότατη συμβολή της αρχαίας Ελλάδας στην πρόοδο του πολιτισμού; Οι έννοιες της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της αλήθειας και της αισθητικής έχουν διαμορφώσει με τη μακραίωνη πορεία τους τη σημερινή Ευρώπη, τον πολιτισμό μας και την ευρωπαϊκή συνείδηση.
Αυτή η επιστροφή στη δημοκρατία και στην ευρωπαϊκή οικογένεια ήταν το αποτέλεσμα μιας πορείας με αβέβαιο προορισμό· ήταν καρπός της ακλόνητης βούλησης και πεποίθησης του Προέδρου της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος μετά τη δικτατορία εξασφάλισε τη μετάβαση στη δημοκρατία και ακολούθως στην Ευρώπη. Καθοριστικό ρόλο έπαιξαν επίσης η βούληση, η αποφασιστικότητα και η προσπάθεια του ελληνικού λαού να κατακτήσει εκ νέου τη δημοκρατία.
Αλλά και η Ελλάδα είχε σημαντική επιρροή στο ευρωπαϊκό εγχείρημα από τη στιγμή της προσχώρησής της. Συγκεκριμένα, πρέπει να τονιστεί το σθένος με το οποίο η Ελλάδα και ο Πρόεδρος Καραμανλής τάχθηκαν υπέρ της άμεσης καθολικής ψηφοφορίας για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, καθώς και της διεύρυνσης των εξουσιών του. Ήδη το 1983, η χώρα είχε συνειδητοποιήσει πως η ομοφωνία στο Συμβούλιο δεν αποτελούσε εγγύηση αποτελεσματικότητας και ζητούσε ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία.
Ανατρέχοντας στα σαράντα χρόνια από την ένταξη της Ελλάδας, επανεξετάζουμε επίσης την ιστορία του ευρωπαϊκού εγχειρήματος: το μόνο σίγουρο αποτέλεσμα ενός τέτοιου ταξιδιού στον χρόνο είναι να παρατηρήσουμε τον συνεχή μετασχηματισμό του, όσον αφορά την ταυτότητα, την αποστολή και τη φύση του. Με κάθε διεύρυνση, η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάστηκε αναμφίβολα να επαναπροσδιορίσει τη θέση της, να επανεφεύρει τον εαυτό της και να διανύσει μια περίοδο ενδοσκόπησης.
Οι διάφορες κρίσεις που σηματοδότησαν την τελευταία δεκαετία αποτέλεσαν προειδοποίηση ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να εκσυγχρονιστεί και ότι θα πρέπει να προσαρμόσουμε τους πόρους και τα εργαλεία μας προκειμένου να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης, καθώς και τις δημοσιονομικές, οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές και μεταναστευτικές προκλήσεις. Η τελευταία από αυτές τις προκλήσεις ήταν η πανδημία COVID-19, η οποία εδώ και έναν και πλέον χρόνο πλήττει σοβαρότατα ολόκληρο τον κόσμο και τον καθέναν από εμάς, γυναίκες, άνδρες, νέους, ηλικιωμένους, παιδιά, σπουδαστές και εργαζομένους. Η πανδημία αυτή έχει κλονίσει τις κοινωνίες και τις δημοκρατίες μας και, μολονότι βλέπουμε φως στην άκρη του τούνελ, αντιλαμβανόμαστε τις τεράστιες οικονομικές, κοινωνικές και κοινωνιακές προκλήσεις στις οποίες πρέπει να αντεπεξέλθουμε, προκλήσεις οι οποίες είναι το ίδιο μεγάλες με τις προσδοκίες των πολιτών μας για την Ευρώπη.
Δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στην πεπατημένη, δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στον κόσμο του παρελθόντος, χρειαζόμαστε νέα μοντέλα που να συνεκτιμούν την κοινωνική και περιβαλλοντική διάσταση, μια νέα προσέγγιση που θα έχει ως άξονα την αξιοπρέπεια του ατόμου αλλά και την προστασία του πλανήτη.
Καθώς ετοιμαζόμαστε να ανοικοδομήσουμε τις οικονομίες και τις κοινωνίες μας σε νέα θεμέλια, και δεδομένων των τεράστιων επενδύσεων της Ευρώπης στις δημόσιες πολιτικές, είναι ακόμη πιο σημαντικό και επείγον να αφουγκραστούμε τις ανάγκες των συμπολιτών μας και τις προσδοκίες τους όσον αφορά την παροχή βοήθειας, την εργασία, την αξιοπρέπεια, την ασφάλεια και την ευημερία, καθώς και το όραμά τους για αυτό το κοινό ευρωπαϊκό μέλλον. Πιστεύω ότι είναι δική μας ευθύνη να θέσουμε τους πολίτες στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, και όσο περισσότερο προχωρούμε προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, σε αυτή την αλληλεγγύη μεταξύ κρατών, τόσο πιο σημαντικό θα είναι οι Ευρωπαίοι πολίτες όχι μόνο να συμμετέχουν αλλά και να αισθάνονται ότι συμμετέχουν σε αυτό το εγχείρημα. Η συμμετοχή πρέπει να είναι ανάλογη με τις φιλοδοξίες μας για την Ευρώπη.
Αλλά και οι δημοκρατίες μας δοκιμάστηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο. Μην ξεχνάμε τα γεγονότα στο αμερικανικό Καπιτώλιο, τα οποία έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου. Τις δημοκρατικές αξίες μας εκθειάζουν επίσης εκπρόσωποι αυταρχικών τάσεων, οι οποίοι θέλουν να μας πείσουν ότι οι ελευθερίες μας δεν παρέχουν προστασία έναντι των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε.
Προκειμένου όμως η δημοκρατία να λειτουργήσει, χρειάζεται στήριξη, ενίσχυση, ανάπτυξη και ακόμα μεγαλύτερη νομιμοποίηση. Με ποιον ακριβώς τρόπο μπορεί να γίνει αυτό; Προστατεύοντας το κοινό καλό, και ενισχύοντας συνεπώς τον ρόλο των κοινοβουλίων ως εγγυητών της δημοκρατικής έκφρασης των λαών, αλλά και διασφαλίζοντας τη συμμετοχή και την ενεργό ανάμειξη των πολιτών στον δημοκρατικό βίο. Πιστεύω ότι αποτελεί επιτακτική ανάγκη η ανανέωση του δημοκρατικού και κοινωνικού μας συμφώνου, μέσω της ανανέωσης του δεσμού με τους πολίτες μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όπως και από την Ελλάδα, η οποία είχε εκφράσει εξαρχής τη σθεναρή υποστήριξή της στην ιδέα αυτή.
Μετά το πέρας αυτού του καίριου εγχειρήματος, είναι καθήκον μας να θέσουμε επί τάπητος συγκεκριμένες προτάσεις, βασισμένες στις συστάσεις των πολιτών και στις συζητήσεις στην ολομέλεια. Πάνω απ’ όλα, είναι σημαντικό οι συστάσεις αυτές να συνοδεύονται από δράσεις, και όλα τα εμπλεκόμενα θεσμικά όργανα, σε κάθε επίπεδο εξουσίας, αλλά και τα κράτη μέλη να δεσμευτούν για τις επακόλουθες μεταρρυθμίσεις. Αυτό το όραμα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος θα είναι η πυξίδα σύμφωνα με την οποία θα προσανατολιστεί το έργο μας την επόμενη δεκαετία. Αυτή είναι η δέσμευση που αναλαμβάνουν τα θεσμικά όργανα και τα κράτη μας με την υπογραφή της κοινής δήλωσης.
Προσωπικά, είμαι πεπεισμένος ότι η πλειονότητα των πολιτών και των υπευθύνων λήψης αποφάσεων έχει επίγνωση της ενότητάς μας και του κοινού μας πεπρωμένου. Ας υπερβούμε τις διαφορές μας και ας συνεργαστούμε, σεβόμενοι την πολυμορφία μας, ώστε να θέσουμε τα θεμέλια για ένα νέο κοινωνικό, δημοκρατικό και ευρωπαϊκό συμβόλαιο. Ας δημιουργήσουμε μια ισχυρότερη, ανθεκτικότερη, πιο δημοκρατική και πιο ενωμένη Ευρώπη.
Θα ήθελα να κλείσω την ομιλία μου με τις απόψεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή από την ομιλία του ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 1983, οι οποίες ηχούν πιο επίκαιρες από ποτέ στις μέρες μας: Μέσω της ένωσής της, η Ευρώπη θα διαφυλάξει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, δίνοντάς του συνεπώς νέα ώθηση. Η έλλειψη ιδεωδών που χαρακτηρίζει την εποχή μας, η σύγχυση των ιδεών, η αναζήτηση της υλικής ευημερίας και ο άγονος ορθολογισμός έχουν διαταράξει το πολιτιστικό μοντέλο της ηπείρου μας. Γενέτειρα όλων των ιδεών, η Ευρώπη είναι επίσης η μόνη που μπορεί να τις ανανεώσει και να τις αναδιοργανώσει, δρομολογώντας με αυτόν τον τρόπο την αναγέννηση που είναι τόσο αναγκαία στον σύγχρονο κόσμο.
