Η νέα έκθεση της διαΝΕΟσις αναλύει και σχολιάζει τις σημαντικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο συνάπτονται οι δημόσιες συμβάσεις μετά το 2020.
Στην Ελλάδα το καθεστώς σύναψης δημοσίων συμβάσεων υποφέρει από χρόνιες παθογένειες. Πολλά έργα πραγματοποιούνται με καθυστερήσεις ή με υπερβάσεις του κόστους. Συχνά προηγείται μια αβέβαιη διαδικασία διαγωνισμών με ανεπαρκείς μελέτες που περιγράφουν τα έργα, με προσφυγές από υποψήφιους αναδόχους που παίρνουν χρόνια να επιλυθούν, με προβλήματα διαφάνειας ή και διαφθοράς. Προηγούμενη μελέτη της διαΝΕΟσις, το 2020, είχε αναδείξει πολλές από αυτές τις παθογένειες.
Η νέα έκθεση της διαΝΕΟσις, την οποία υπογράφουν ο καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ Σπύρος Βλαχόπουλος και ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος, αναδεικνύει και σχολιάζει κυρίως τις αλλαγές που έφερε ο νέος νόμος για τις δημόσιες συμβάσεις (4782/2021) καθώς και ο, μέχρι τώρα, τρόπος εφαρμογής του.
Ακολουθεί μια σύντομη παρουσίαση των βασικών ευρημάτων της έκθεσης.
Γιατί έχουν σημασία οι δημόσιες συμβάσεις
- Επηρεάζουν καθοριστικά τη λειτουργία του κράτους και την ποιότητα των δημοσίων έργων.
- Επηρεάζουν την οικονομία, αφού η αναποτελεσματικότητα, η αδιαφάνεια και οι καθυστερήσεις στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό και βάζουν εμπόδια στις επιχειρήσεις.
Το πλαίσιο στην Ελλάδα
- Παρά τις παθογένειες, έχουν γίνει βήματα προόδου.
- Ο προηγούμενος νόμος, ο 4412/2016, εισήγαγε, για παράδειγμα, κριτήρια και διαδικασίες για όλες τις φάσεις προκήρυξης ανάθεσης, εκτέλεσης και παρακολούθησης των δημοσίων συμβάσεων.
Οι αδυναμίες του 4412/2016
- Δεν αντιμετώπισε παθογένειες του πλαισίου των δημοσίων συμβάσεων στην Ελλάδα, όπως οι μακροχρόνιες διοικητικές, προδικαστικές και δικαστικές διαδικασίες και η ποιότητα των προμηθειών.
- Tροποποιήθηκε πάνω από 300 φορές μέσα σε 5 χρόνια.
- Στο μεταξύ δημιουργήθηκαν νέες ανάγκες, όπως οι πολλές δημόσιες συμβάσεις που χρειάζεται να συναφθούν για τα έργα του Ταμείου Ανάκαμψης.
- Μετά το 2016 δημιουργήθηκαν, επίσης, νέες ανάγκες ψηφιοποίησης λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας και των διαθέσιμων εργαλείων.
Ο νέος νόμος
Ο ν. 4782/2021 άλλαξε περίπου το 50% του προηγούμενου νόμου:
- Τροποποίησε ή αντικατέστησε συνολικά 130 άρθρα.
- Κατάργησε 11 άρθρα.
- Πραγματοποίησε προσθήκες σε 24 άρθρα.
To νέο πλαίσιο για τις δημόσιες συμβάσεις έφερε αλλαγές σε πέντε πεδία. Ενδεικτικά:
1. Απλούστευση διαδικασιών ανάθεσης
Το πρόβλημα: Χρονοβόρες και αναποτελεσματικές διαδικασίες ανάθεσης που αποτρέπουν τον καλύτερο προγραμματισμό και αφήνουν περιθώρια για στρεβλώσεις όπως οι ασυνήθιστα χαμηλές προσφορές.
Αλλαγές:
- Πιο μεγάλα περιθώρια προγραμματισμού από τις Εθνικές Κεντρικές Αρχές Αγορών (ΕΚΑΑ).
- Μέτρα ενίσχυσης των προκαταρκτικών διαβουλεύσεων με την αγορά για καλύτερες τεχνικές προδιαγραφές των έργων.
- Μέτρα αντιμετώπισης των ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών με εισαγωγή κριτηρίων ποιότητας και έγγραφων εγγυήσεων.
2. Απλοποίηση διαδικασιών στις συμβάσεις μικρής αξίας
Το πρόβλημα: Εξαντλητικές διαδικασίες διαγωνισμών για μικρές σε οικονομική αξία προμήθειες που θα έπρεπε να είναι πιο ευέλικτες.
Αλλαγές:
- Ο νέος νόμος εισάγει την έννοια των “δημοσίων συμβάσεων ήσσονος αξίας”, με αξία έως €2.500 και προβλέπει αυξημένη ευελιξία και πιο γρήγορες διαδικασίες ανάθεσης.
- Αύξηση του χρηματικού ορίου για απευθείας αναθέσεις από €20.000 σε €30.000 για συμβάσεις προμηθειών και γενικών υπηρεσιών και στις €60.000 για συμβάσεις έργων και συμβάσεις που αφορούν συγκεκριμένες κοινωνικές υπηρεσίες.
3. Αξιοποίηση νέων τεχνολογιών
Το πρόβλημα: Οι δημόσιες συμβάσεις επηρεάζονται από τις τεχνολογικές αλλαγές και χρειάζονται προβλέψεις για καλύτερα εργαλεία και διαδικασίες ψηφιοποίησης.
Αλλαγές:
- Επέκταση της υποχρεωτικής χρήσης ηλεκτρονικών εργαλείων στη διαδικασία ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων με αξία άνω των €30.000.
- Υποχρεωτική ανάρτηση στην ηλεκτρονική πλατφόρμα δημοσιότητας των δημοσίων συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ) των στοιχείων των συμβάσεων άνω των €2.500.
- Κατάργηση της επικοινωνίας με τους αναδόχους μέσω φαξ.
4. Στελέχωση των τεχνικών υπηρεσιών
Το πρόβλημα: Η υποστελέχωση των τεχνικών υπηρεσιών των αναθετουσών αρχών του κράτους εμποδίζει την έγκαιρη και αποτελεσματική σύναψη και εκτέλεση των συμβάσεων.
Αλλαγές:
- Ο νέος νόμος δίνει τη δυνατότητα στις αναθέτουσες αρχές να συνάπτουν συμβάσεις με εξωτερικούς τεχνικούς συμβούλους.
- Δυνατότητα επίβλεψης κάποιων έργων από πιστοποιημένους ιδιωτικούς φορείς.
- Δειγματοληπτική επαλήθευση της πορείας κατασκευής των έργων από τις διευθύνουσες υπηρεσίες.
5. Δικαστική προστασία
Το πρόβλημα: Καθυστερήσεις σε όλα τα στάδια της εκτέλεσης των δημοσίων συμβάσεων εξαιτίας δικαστικών ή προδικαστικών προσφυγών από φορείς που συμμετείχαν στους αντίστοιχους διαγωνισμούς.
Αλλαγές:
- Ο ν. 4912/2022 ενοποίησε τις δύο ανεξάρτητες αρχές οι οποίες επέβλεπαν τις δημόσιες συμβάσεις (ΑΕΠΠ και ΕΑΑΔΗΣΥ) σε μία, την Ενιαία Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΔΗΣΥ), η οποία έχει πλέον και την αρμοδιότητα των προδικαστικών προσφυγών.
- Η αίτηση αναστολής εκτέλεσης και η αίτηση ακύρωσης σωρεύονται σε ένα ενιαίο δικόγραφο.
- Διαδικασία φιλικού διακανονισμού για την επίλυση διαφορών.
Προβλήματα και παραλείψεις
- Πολλές από τις προβλέψεις του νέου πλαισίου δεν έχουν εφαρμοστεί ακόμα στην πράξη.
- Ο συστηματικός μακροχρόνιος προγραμματισμός των δημοσίων προμηθειών παραμένει δύσκολος.
- Οι προκαταρκτικές, επίσημες διαβουλεύσεις με την αγορά παραμένουν προαιρετικές και σπανίζουν.
- Το νέο πλαίσιο προβλέπει “κατά παρέκκλιση” διαδικασίες για τις συμβάσεις μικρής οικονομικής αξίας, αντί να αξιοποιούνται υπάρχοντα εργαλεία, όπως οι “συμβάσεις-πλαίσιο”.
- Παραμένουν προβλήματα στην ψηφιοποίηση και στον εκσυγχρονισμό των διαδικασιών.
- Δεν παρέχονται συστηματικά και τακτικά στατιστικά στοιχεία για τα χαρακτηριστικά των δημοσίων συμβάσεων που συνάπτονται.
