Το Υπουργείο Πολιτισμού προχωρεί συστηματικά τις διαδικασίες αποκατάστασης της Οικίας Παλαμά -ιστορικού διατηρητέου μνημείου ιδιοκτησίας του- στην οδό Περίανδρου 5, στην Πλάκα, σε συνέχεια της θετικής γνωμοδότησης του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων επί της μελέτης αποκατάστασης του κτηρίου και της μελέτης συντήρησης του εσωτερικού διακόσμου.
Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη δήλωσε: «Η ιστορική Οικία Παλαμά, αποτελεί την τελευταία οικία του ποιητή, στην οποία έζησε με την οικογένειά του, μέχρι τον θάνατό του το 1943. Το κτήριο, αποτελεί ισχυρό σημείο αναφοράς για την ιστορία της Αθήνας, αλλά και τη σύγχρονη ιστορία μας γενικότερα, καθώς στις 28 Φεβρουαρίου 1943 η εξόδιος ακολουθία του ποιητή Κωστή Παλαμά συνδέθηκε με την μεγαλύτερη αντιστασιακή διαδήλωση στην Αθήνα ενάντια στην γερμανική κατοχή, τονώνοντας το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων. Έπειτα από δεκαετίες εγκατάλειψης, σε συνέχεια της απόκτησης της ιδιοκτησίας του από το Υπουργείο Πολιτισμού, το 2023 ,η αποκατάσταση του κτηρίου έχει ως στόχο την ανάδειξη του μνημείου και την ένταξη στη ζωή της πόλης ως χώρος μελέτης και σπουδής της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας και διάδοσης του έργου του μεγάλου Έλληνα ποιητή. Η οικία Παλαμά εντάσσεται στο πλαίσιο της στρατηγικής μας για την ανάδειξη ιδιόκτητων κτηρίων του, που παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον, με σκοπό να αποτελέσουν νέους πυρήνες πολιτισμού στο ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας».
Το μνημείο είναι ένα διώροφο, επίμηκες κτήριο με νεοκλασικίζοντα στοιχεία, κυρίως στον όροφο. Η εγχάρακτη λιθοδομή, καθώς και τα υπολείμματα των παραστάδων στον όροφο μαρτυρούν την επιβλητικότητα, που κάποτε παρουσίαζε το κτήριο. Η όψη του έχει υποστεί αλλοιώσεις κυρίως στο τμήμα του ισογείου από μεταγενέστερες επεμβάσεις. Το κτήριο αποτέλεσε ένα διώροφο συγκρότημα κατοικιών, χωρίς υπόγειο με κοινόχρηστη είσοδο και αυλή που παραπέμπει στην τυπολογία της λαϊκής αθηναϊκής οικίας. Κάποιες μεταγενέστερες επεμβάσεις είναι εμφανείς στις λιθοδομές καθώς και στην κύρια όψη. Η ιστορία του κτηρίου ξεκινά τα μέσα του 19ου αιώνα. Στο αρχικό αυτό κτήριο έγιναν ριζικές αλλαγές και προσθήκες στις αρχές του 20ου αιώνα, σε δύο διακριτά στάδια. Τη δεκαετία του ‘30 έλαβαν χώρα νέες προσθήκες, εξωραϊσμοί και διαμερισματοποίηση του ορόφου, ενώ επεμβάσεις έγιναν και τη δεκαετία του ‘50.
Σύμφωνα με τη μελέτη αποκατάστασης προβλέπονται μια σειρά από μέτρα τα οποία στοχεύουν στην εξασφάλιση της υλικής υπόστασης του κτηρίου, στην εισαγωγή νέων χρήσεων και λειτουργιών με τρόπο αρμονικό προς τη μορφή του μνημείου και κατάλληλων, ώστε να αναδεικνύουν την σημασία του ως ένα εξέχον τοπόσημο για την ιστορία της πόλης και της Ελλάδας γενικότερα.
Το κομβικό στοιχείο που αναδεικνύεται μέσω της αρχιτεκτονικής μελέτης είναι το ιστορικό γεγονός ότι το σπίτι και ειδικά η αυλή αποτέλεσε την αφετηρία της νεκρικής πομπής της κηδείας του ποιητή που εξελίχθηκε σε παλλαϊκή πορεία εναντίον του κατακτητή μέσα στην κατοχή. Στο πλαίσιο αυτό, η αρχιτεκτονική διαμόρφωση εστιάζει στη νοηματική διασύνδεση του εσωτερικού χώρου της αυλής με τον εξωτερικό χώρο και την οδό Περιάνδρου. Προβλέπεται μια διαμόρφωση που θα αποτελέσει τον μίτο που θα συνδέει υπαινικτικά με ελαφρές κατασκευές και τον κατάλληλο φωτισμό το μέσα με το έξω. Στην αυλή προτείνεται η προσθήκη μιας ημιυπαίθριας κατασκευής που διαμορφώνει ένα αισθητικά άρτιο πλαίσιο για μια μόνιμη φωτογραφική έκθεση σε σχέση με τον ποιητή και κυρίως με το γεγονός της κηδείας του. Η ημιυπαίθρια κατασκευή θα αποτελεί, επίσης, έναν μεταβατικό χώρο εισόδου, προς μια ισόγεια αίθουσα για παρουσιάσεις βιβλίων ή άλλες συναφείς δραστηριότητες με χωρητικότητα 50 ατόμων. Ο κεντρικός ιστορικός πυρήνας του συγκροτήματος γίνεται αντικείμενο συστηματικής αποκατάστασης με συντήρηση των δομικών στοιχείων και όπου κρίνεται, λόγω της κατάστασης διατήρησης τους, απαραίτητο, με τμηματικές προσθήκες με νέα υλικά (στέγη, νέα κουφώματα). Τα ίχνη ζωγραφικού διακόσμου που εντοπίστηκαν θα συντηρηθούν. Οι νέες προσθήκες (ημιυπαίθριος χώρος, πυρήνας με wc) θα είναι εύκολα διακριτές από την υφιστάμενη κατασκευή. Στο πλαίσιο των εργασιών αποκατάστασης θα καθαιρεθούν τμήματα ετοιμόρροπων ή βλαπτικών στοιχείων για την κατασκευή, τοίχοι ή τμήμα τοίχων για λειτουργικούς λόγους, κατασκευές που βλάπτουν την δημόσια υγεία όπως το πρόχειρο στέγαστρο της αυλής με επικάλυψη από φύλλα αμιάντου, η ξύλινη στέγη.
Η μελέτη συντήρησης έχει ως αντικείμενο τη διερεύνηση, συντήρηση και αποκατάσταση του διακόσμου των όψεων και του ζωγραφικού διακόσμου που σώζεται στους εσωτερικούς χώρους του κτηρίου. Επιπρόσθετα, διερευνά την ύπαρξη ή μη ζωγραφικού διακόσμου στα ξύλινα στοιχεία της Οικίας. Στη μελέτη συντήρησης προσδιορίζεται η έκταση των αλλοιώσεων, οι προτεινόμενες επεμβάσεις συντήρησης-αποκατάστασης, οι μέθοδοι και τα υλικά που θα απαιτηθούν για τη στερέωση, προστασία και ανάδειξη των αναφερόμενων διατηρητέων στοιχείων, σύμφωνα με τους κανόνες δεοντολογίας και τη διεθνή πρακτική στην επιστήμη της συντήρησης.
Ο ποιητής Κωστής Παλαμάς πέρασε στην οδό Περιάνδου τα τελευταία χρόνια της ζωής του, σε μεγάλη ηλικία, αφού αναγκάστηκε να μετακομίσει εκεί μετά την έξωσή του από την κατοικία επί της οδού Ασκληπιού 3, η οποία έχει πλέον κατεδαφιστεί. Έζησε σε ένα από τα δύο διαμερίσματα του δευτέρου ορόφου με τη σύζυγό του Μαρία και την κόρη τους Ναυσικά, μαζί με άλλους ενοίκους. Εκεί άφησε και την τελευταία του πνοή. Το 2023 συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από τον θάνατο του ποιητή.
Η Οικία Παλαμά αποτελεί ένα σημαντικό ιστορικό τοπόσημο για την Αθήνα. Το Υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε το κτήριο ως μνημείο το 1999, ενώ η διαδικασία απαλλοτρίωσής του ξεκίνησε το 2020. Μετά από αλλεπάλληλες προσφυγές της τ. ιδιοκτήτριας στο Συμβούλιο της Επικρατείας, τελικά η απαλλοτρίωση συντελέστηκε τον Μάιο του 2023 και το ακίνητο περιήλθε στην ιδιοκτησία του ΥΠΠΟ. Η μελέτη αποκατάστασης – επανάχρησης του κτηρίου εκπονήθηκε με ευγενική χορηγία του Ιδρύματος «Σύλβιας Ιωάννου», ώστε το έργο να ενταχθεί για χρηματοδότηση στην προγραμματική περίοδο 2021-2027.
