Στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας, παρουσιάστηκαν, τη Τρίτη 13, Δεκεμβρίου, παρουσία του Υπουργού Πολιτισμού και Τουρισμού κ. Παύλου Γερουλάνου, 10 μεταβυζαντινές αρχαιότητες, οι οποίες επαναπατρίστηκαν πριν από λίγες μέρες από την Ολλανδία.
Στην παρουσίαση, επίσης, παρέστησαν η Γενική Γραμματέας του ΥΠΠΟΤ, κ. Λίνα Μενδώνη, η Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς Μαρία Βλαζάκη, η Διευθύντρια του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών Αναστασία Λαζαρίδου, η Διευθύντρια Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ευγενία Γερούση και ο αρχαιολόγος Νίκος Πανουτσόπουλος.
Στον σύντομο χαιρετισμό του ο Υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού, Παύλος Γερουλάνος, επεσήμανε τα εξής: «Η ιστορία του επαναπατρισμού των εικόνων είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Είναι μια μεγάλη υπόθεση. Αν δεν είχαμε δουλέψει συλλογικά, αν δεν είχαμε αυτή τη στενή συνεργασία με τις διωκτικές αρχές δεν θα είχαμε φτάσει σε αυτό το αποτέλεσμα. Επιμένω να επαναλαμβάνω αυτό σαν άποψη. Ο ρόλος του Περιφερειάρχη Ηπείρου κ. Καχριμάνη, είναι κομβικός. Δούλεψε με πάθος, είναι το παράδειγμα ενός από τους ανθρώπου που βλέπει τη δουλειά του πέρα από τα όρια του επιβάλλει ο θεσμός του και βοήθησε στην υπόθεση με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Επίσης, αυτό που πρέπει να υπογραμμίσουμε όσον αφορά την εικόνα του Αγίου Προκοπίου, είναι την προσφορά του κ. Μαρτίνου. Ένας ιδιώτης μαθαίνει ότι ένα από τα κειμήλια της συλλογής του, είναι προϊόν κλοπής και το επιστρέφει. Δεν έχει μόνο συμβολική σημασία η διάσταση της πράξης του αλλά μας δίνει την ευκαιρία με αυτό τον τρόπο να διεκδικήσουμε και την εικόνα του Αγίου Πέτρου από την Ουάσινγκτον.
Την πρώτη φορά που έκανα μια τέτοια παρουσίαση μπορεί κάποιος να πει ότι ήταν τύχη. Μπορεί να ήταν τύχη όταν βρήκαμε τους κούρους, ότι ήταν τύχη που πιάσαμε τις χρυσές μάσκες. Αλλά μετά από λίγο αυτό το σενάριο αρχίζει και εκλείπει. Εδώ να σας θυμίσω τα Προϊστορικά της Καλύμνου, τον χάλκινο Αλέξανδρο και τα άλλα μικροαντικείμενα στη Θεσσαλονίκη, τα 1000 και πλέον νομίσματα τα οποία έχουν επιστραφεί μέσα από διάφορες παρεμβάσεις που έχει κάνει το Υπουργείο. Έχω να σας θυμίσω μια σειρά από τέτοια γεγονότα, το οποίο σημαίνει ότι κάποια στιγμή παύει να είναι τύχη. Πρέπει κάποιος να αρχίσει να αναρωτιέται τί είναι αυτό που μπορεί να αποδώσει. Το λέω αυτό γιατί δεν έχουμε την πολυτέλεια να θεωρούμε ότι όλα αυτά γίνονται αυτόματα ή από τύχη. Ας σκύψει κάποιος πάνω στους θεσμούς και τους ανθρώπους που δουλεύουν πάνω σε αυτά τα θέματα, να δει τον αγώνα τους και τις προσπάθειές τους.»
Σήμερα, στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών παρουσιάστηκαν οι εξής αρχαιότητες:
1. «Ζωοδόχος Πηγή», φορητή εικόνα, 18ος αι., διαστ. 0,83Χ0,56 μ., η οποία κλάπηκε από το ναό Κοίμησης της Θεοτόκου Κουκουλίου, Δήμου Ζαγορίου, Νομού Ιωαννίνων. Η κλοπή πραγματοποιήθηκε την περίοδο 21 – 25.12.2009. Η εικόνα εντοπίστηκε στον δικτυακό κατάλογο του αρχαιοπώλη H.W.C Dullaert με έδρα το Amsterdam και κατασχέθηκε από την Ολλανδική αστυνομία στις 13.04.2011.
2. «Μυστικός Δείπνος», φορητή εικόνα, 18ος – 19ος αι., διαστ. 0,45.5Χ0,38 μ., η οποία κλάπηκε από το ναό Κοίμησης της Θεοτόκου Κουκουλίου, Δήμου Ζαγορίου, νομού Ιωαννίνων. Η κλοπή πραγματοποιήθηκε την περίοδο 21 – 25.12.2009. Η εικόνα εντοπίστηκε στον δικτυακό κατάλογο του αρχαιοπώλη H.W.C Dullaert με έδρα το Amsterdam και κατασχέθηκε από την Ολλανδική αστυνομία στις 13.04.2011.
3. «Περιτομή του Χριστού», φορητή εικόνα, 18ος – 19ος αι., διαστ. 0,45.5Χ0,39.25 μ., η οποία κλάπηκε από το ναό Κοίμησης της Θεοτόκου Κουκουλίου, Δήμου Ζαγορίου, Νομού Ιωαννίνων. Η κλοπή πραγματοποιήθηκε την περίοδο 21 – 25.12.2009. Η εικόνα εντοπίστηκε στον δικτυακό κατάλογο του αρχαιοπώλη H.W.C Dullaert με έδρα το Amsterdam και κατασχέθηκε από την Ολλανδική αστυνομία στις 13.04.2011.
4. «Έγερση του Λαζάρου», φορητή εικόνα, 18ος – 19ος αι., διαστ. 0,47Χ0,36 μ., η οποία κλάπηκε από το ναό Κοίμησης της Θεοτόκου Κουκουλίου, Δήμου Ζαγορίου, Νομού Ιωαννίνων. Η κλοπή πραγματοποιήθηκε την περίοδο 21 – 25.12.2009. Η εικόνα εντοπίστηκε στον δικτυακό κατάλογο του αρχαιοπώλη H.W.C Dullaert με έδρα το Amsterdam και κατασχέθηκε από την Ολλανδική αστυνομία στις 13.04.2011.
5. «Άγιος Γεώργιος», φορητή εικόνα, 18ος αι., διαστ. 0,89Χ0,57.2 μ., η οποία κλάπηκε από το ναό Αγίου Αθανασίου, στην κοινότητα Σαμαρίνας, νομού Γρεβενών. Η κλοπή πραγματοποιήθηκε το χρονικό διάστημα από 15.09.2009 έως 26.11.2009. Η εικόνα εντοπίστηκε στον δικτυακό κατάλογο του αρχαιοπώλη H.W.C Dullaert με έδρα το Amsterdam και κατασχέθηκε από την Ολλανδική αστυνομία στις 13.04.2011.
6. «Άγιος Δημήτριος», φορητή εικόνα, 18ος αι. (1793), διαστ. 0,57.5Χ0,89 μ., η οποία κλάπηκε από το ναό Αγίου Αθανασίου, στην κοινότητα Σαμαρίνας, νομού Γρεβενών. Η κλοπή πραγματοποιήθηκε το χρονικό διάστημα από 15.09.2009 έως 26.11.2009. Η εικόνα εντοπίστηκε στον δικτυακό κατάλογο του αρχαιοπώλη H.W.C Dullaert με έδρα το Amsterdam και κατασχέθηκε από την Ολλανδική αστυνομία στις 13.04.2011.
7. «Εις Άδου Κάθοδος, φορητή εικόνα, 1700, διαστ. 0,45Χ0,32 μ., η οποία κλάπηκε από το ναό Κοίμησης της Θεοτόκου Κουκουλίου, Δήμου Ζαγορίου, Νομού Ιωαννίνων. Εντοπίστηκε στην ιστοσελίδα της Zoetmulder Gallery με έδρα το Delft στην Ολλανδία και κατασχέθηκε από την Ολλανδική αστυνομία στις 03.05.2011.
8. «Προφήτης Ηλίας», σπάραγμα τοιχογραφίας, έργο του αγιογράφου Μιχαήλ Χωματζά το 1734, διαστ. 0,61Χ0,46μ., το οποίο κλάπηκε από τον βυζαντινό ναό της Παναγίας Κρήνας στη Χίο το 1981 (η κλοπή διαπιστώθηκε στις 18.05.1981). Επιστρέφεται στην Ελλάδα από το Ολλανδικό ερευνητικό κέντρο “Odigia Foundation”.
9. «Άγιος Ανδρέας Κρήτης», σπάραγμα τοιχογραφίας, έργο του αγιογράφου Μιχαήλ Χωματζά το 1734, διαστ. 0,55Χ0,445μ., το οποίο κλάπηκε από το βυζαντινό ναό της Παναγίας Κρήνας στη Χίο το 1981 (η κλοπή διαπιστώθηκε στις 18.05.1981). Επιστρέφεται στην Ελλάδα από το Ολλανδικό ερευνητικό κέντρο “Odigia Foundation”.
Τα εν λόγω επαναπατρισθέντα ελληνικά πολιτιστικά αγαθά θα μεταφερθούν για προσωρινή φύλαξη στο Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο μέχρι την παράδοσή τους στους εκπροσώπους των αρμόδιων Εφορειών Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (3η Ε.Β.Α. – Βυζαντινό Μουσείο Χίου, 8η Ε.Β.Α., 17η Ε.Β.Α).
Ο εντοπισμός και επιτυχής επαναπατρισμός τους επιτεύχθηκε λόγω της στενής και αποτελεσματικής συνεργασίας μεταξύ των ακόλουθων υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ.Τ και συναρμόδιων Υπουργείων και φορέων: α) Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών, 8η και 17η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ.Τ β) 4ο Τμήμα Διεθνών Οργανισμών INTERPOL και 2ο Τμήμα Αρχαιοκαπηλίας της Ελληνικής Αστυνομίας γ) Διπλωματικές αρχές της Ελλάδας στην Ολλανδία – Διευθύνων Προξενικού Γραφείου Χάγης κ. Δημήτριος Σπάρος, ΓΠΑ δ) Περιφέρεια Ηπείρου – (Περιφερειάρχης κ. Αλέξανδρος Καχριμάνης).
Στις 30 Νοεμβρίου 2011 επαναπατρίσθηκε η βυζαντινή εικόνα του αγίου Προκοπίου, η οποία είχε κλαπεί από τον ομώνυμο ναό της Βέροιας την περίοδο 1968 – 1975. Πρόκειται για εξαίρετο δείγμα της λεγόμενης Μακεδονικής σχολής της παλαιολόγειας τέχνης, χρονολογείται στον 14ο αιώνα και αρχικά ήταν επιζωγραφισμένη (διαστάσεις 1,10Χ0,75μ.). Ο σπάνια εικονιζόμενος άγιος Προκόπιος παριστάνεται μετωπικός με στρατιωτική ενδυμασία, κρατώντας μία φαρέτρα με το αριστερό του χέρι (κρυμμένο πίσω από μία ασπίδα κρεμασμένη στον ώμο) και ένα ανυψωμένο ξίφος με το δεξιό.
Η εικόνα εμφανίστηκε το 1980 στη δημοσίευση του Michel van Rijin “Icons and East Christian Works of Art” με την απομάκρυνση όμως των επιζωγραφήσεων και ταυτίστηκε με την κλαπείσα από το ναό της Βέροιας από τον αείμνηστο αρχαιολόγο Θανάση Παπαζώτο. Τη δεκαετία του 80’ αποκτήθηκε από τη ιδιωτική συλλογή του Αθανάσιου Μαρτίνου στο Λονδίνο, ο οποίος αποφάσισε να τη δωρίσει στο Ελληνικό Δημόσιο μόλις πληροφορήθηκε την προέλευσή της. Οι σχετικές διαδικασίες ολοκληρώνονται με τη συνεργασία της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών, της 11ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (Βέροια) και της Εφορείας Αρχαιοπωλείων και Ιδιωτικών Αρχαιολογικών Συλλογών του ΥΠ.ΠΟ.Τ . Η εικόνα φυλάσσεται προσωρινά στο Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο και θα αποτελέσει λίαν συντόμως τμήμα της μόνιμης συλλογής του Βυζαντινού μουσείου Βέροιας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η επιστροφή της εικόνας του αγίου Προκοπίου θα συντελέσει αποφασιστικά στην υπόθεση διεκδίκησης της εικόνας του αγίου Πέτρου, επίσης κλαπείσας από το ναό της Βέροιας, η οποία βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο Μουσείο του Dumbarton Oaks στις Ηνωμένες Πολιτείες.
